Overwegingen bij de weg naar de diepte
Aandacht
Catharina Visser
Aandacht is de adem van de liefde, de vredeskus tussen vijanden, de glimlach van de troost. Rustig waait de wind van de aandacht over de aarde, een koesterende bries, vanaf het begin. Als er geen aandacht was zou het leven op aarde niet bestaan. Onverschilligheid is niet de kiem van de schepping geweest. Het is de aandacht die het één aan het ander heeft gesmeed, die vormen en inhoud heeft gekneed uit klei, die het bewustzijn heeft binnen gevoed in de stof en zich in de mens tot ervaring heeft ontwikkeld. Onverschilligheid is ook niet de kiem geweest van de mens. He is de mens die de aandacht verder moet brengen, een bries die over de aarde gaat en alles aanraakt. Met onze aandacht voor de wereld verheffen wij het leven tot een hoger plan, liefdevol, genezen, elkaar scheppend tot grotere volheid.
Jammer genoeg gaat onze aandacht dikwijls vooral uit naar onszelf. Kom ik wel tot mijn recht? Word ik gehoord? Ontvang ik genoeg aandacht van anderen? Heb ik genoeg geld, zekerheid, toekomst, macht, gezondheid!? Daarmee richt onze aandacht zich vooral naar binnen, naar onze eigen wereld, en verstikken wij onszelf, terwijl ons scheppend talent om er anderen mee tot volheid te brengen verslapt en verdwijnt.
Aandacht betekent luisteren, stil kunnen zijn, een open oor hebben voor wat anderen beweegt. Maar weinigen kunnen dat. Je staat in een kamer vol mensen; iedereen praat met iedereen, niemand luistert. De één vertelt iets aan een ander over zichzelf; de ander antwoordt door ook iets over zichzelf te vertellen. De één wacht tot de ander klaar is en vervolgt zijn verhaal. Als het schijngesprek is afgelopen is geen van beiden iets wijzer geworden; ze hebben allebei herhaald wat ze al wisten van zichzelf. Het merkwaardige is echter dat elkaar bedanken voor het prettige gesprek. Want ze hebben zich kunnen uitspreken over hun eigen leven en niet eens gemerkt dat de ander niet luisterde.
Er is veel behoefte onder de mensen om hun leven te verhelderen voor zichzelf en anderen. Er zijn ontelbare mensen die lijden onder een tekort aan aandacht. Ze zijn te schuchter, ze lijken misschien te onbeduidend, vooral in hun eigen ogen, om de aandacht van anderen op zich te vestigen. Maar ieder mens heeft aandacht nodig. Als je weet dat iemand je aanvaardt zoals je bent, met al je goed en kwaad, komt er rust in je. Je wordt gezíen, je bent veilig. Het beste komt in je boven. Misschien kun je allemaal wel een hoekje in je innerlijk aanwijzen waarin je niet gezien wordt. Soms hoeft dat niet en is die plek juist het geheim waardoor je aandacht voor anderen groeit. Er zijn ook mensen die wel veel aandacht ontvangen, maar zoveel behoefte aan erkenning hebben dat zij er niet genoeg van kunnen krijgen. Door het leven zelf of door meditatie lopen zij daar op een dag hopelijk tegenop. Dan kan ineens het inzicht doorbreken dat ze op hol zijn geslagen met zichzelf; en dat is het begin van hun genezing en innerlijke vrijheid.
Aandacht betekent: jezelf beschikbaar stellen, ruimte scheppen voor het wezen en de zorgen van een ander. De vrucht is vaak verrassend: je eigen zorgen verminderen of lossen zich op omdat je door de beweging van je hart naar buiten ook in jezelf ruimte krijgt. Luisteren is een gave. Er zit een mens tegenover je, iemand die je goed kent; denk je. Er valt een stilte in het voortkabbelend gesprek. Je aandacht is gewekt, je blik verscherpt zich? Je dringt door het dagelijks masker van de ander heen en ziet een onuitgesproken vraag, of verdriet, of angst. Wie is die mens ècht? Je hebt er misschien nooit zo over nagedacht, maar ineens voel je een helderheid waardoor het bestaan van de ander met kracht tot je doordringt. Nu komt het erop aan dat je luisterend wacht. In hoeverre mag je de ander vragen stellen? Een kenmerk van aandacht is bescheidenheid.
Aandacht schenken betekent een afwegen van praten en zwijgen. Het is eigenlijk: de ander omringen met een subtiele wolk van welkom. Je vraagt maar eens of alles goed is. Het kan zijn dat de spanning zich ontlaadt en dat de ander gaat spreken. En dan betekent de aandacht niet dat je de ander gaat overspoelen met raadgevingen. Het is: letten op de signalen die iemand geeft. Was is wijs! Ook onderscheidingsvermogen is een kenmerk van de aandacht; moet je spreken? – moet je zwijgen? Wachten? Blijven? Iemand anders raadplegen?
Aandacht vraagt inkeer in je diepste zelf, waardoor je ook de ander in zijn diepste gevoelens leert aftasten. Zo kun je een zwijgende zieke leren verstaan en zijn wensen voorkomen, maar ook het inzicht hebben dat je je op een zeker moment moet terugtrekken, want een zieke of een eenzame heeft recht op zijn eigen lijden. Ook iemand láten binnen de cirkel van zijn louterende strijd is aandacht. Je hart weet meestal wel wat je doen moet. Want aandacht is wijs. En net als de wijsheid kan de aandacht langzaam oplichten in je innerlijk.
Aandacht kun je oefenen. Je loopt door een bos. Automatisch ga je over het pad. Je zit vol gedachten. Er hangt een dunne sluier in je geest waardoor je de dingen om je heen maar vaag waarneemt. Als je dat eenmaal beseft moet je op je schreden terugkeren en opnieuw beginnen aan dezelfde wandeling. Nu kijk je bewust, schakelt al je zintuigen in. Je hoort, ziet, ruikt, voelt. Geniet. Maar er is nòg een bos, het bos ìn het bos; het wezen van het bos dat zich verschuilt tussen de stammen. Je staat stil, probeert je geest leeg te maken; je ademt, je wordt je alles bewust tot in je bloed, je merg. En dan begint de sluier te vallen en het bos komt op je toe en in je en je ervaart het, je wordt erin opgenomen. Je volle aandacht heeft het volle bos gevonden.
Zo kun je ook de sluier laten vervagen tussen jou en de ander. Je aandacht kan tot een hogere orde uitgroeien en jou verenigen met de Aandachtige. Dan ga je bij wijze van spreken kiezen met Gods ogen en ontdek je in de ander de hele mens, de zuivere kern, waarvan je kunt houden ondanks alle eigenschappen in die mens die je hinderen. Aandacht is een vorm van bidden. Je neemt iemand op in je aandacht en brengt hem voor Gods Aangezicht, vraagt om genezing, kracht of verzachting voor die iemand. Je vraagt het niet met woorden maar met Gods eigen Aandacht. Het is jóuw manier van uitvloeien in de chaos met de helende kracht van de liefde. Is het een kracht die werkt? Heeft de universele, goddelijke Aandacht dan niet vanaf het begin gewerkt in de schepping? Als onzichtbare energiestromen verre sterrenstelsels kunnen bereiken, kan de energie die uitgaat van onze ziel dan niet de Ziel van het Al bereiken – zodat die zich kan versterken en richten op het hart van die ene mens naar wie je aandacht uitgaat?
Als ik mij machteloos voel omdat ik weet heb van honger, eenzaamheid en ziekte in de wereld; als ik wakker lig met het besef dat ergens mensen onder het puin van een verwoeste stad liggen te sterven – moet ik mijn aandacht dan maar bij mijzelf houden omdat ik mij niet kan voorstellen dat mijn kracht de anderen bereikt? Wat is mijn voorstellingsvermogen! – zo gering! De Eeuwige is groter dan alle dingen samen en zijn zachte bries kan als het moet een stormwind worden die alle smeekbeden van mensen samenvoegt en uitstort in het hart van slachtoffers. Er zijn voorbeelden van de verheffing van de ziel in uiterste nood. Ik heb de verhalen gelezen en van nabij gehoord van gemartelden die gelukkiger waren dan hun beulen, en van mensen die door een wreed regime waren veroordeeld tot executie en die zongen in hun dodencel.
Er zijn ook verhalen van mensen die schreeuwend stierven. Dan kan ik alleen maar op grond van de fundamentele aandacht waaruit het leven is ontstaan hopen dat ook bij de dood deze aandacht wacht. Welk licht komt op de stervenden toe als zij uit het leven gaan? Welke overgave doet dikwijls hun uitgeteerde gezicht glimlachen?
Een aandachtige man of vrouw verspreidt een nieuwe schepping, dichtbij en ver weg, als een kring in het water. Een aandachtige mensheid bewerkstelligt vrede op aarde. Aandacht legt de wortels van misverstanden bloot en ontbindt de knopen in vastgelopen gesprekken en relaties.Tenslotte schept aandacht nieuwe aandacht. Net als energie raakt aandacht nooit op. Hoe aandachtiger je leeft, hoe dieper de aandacht je verder opent naar het grote Mysterie van de Aandachtige.
Dan zul je gaan opmerken hoe de liefdevolle orde in het bestaan van aarde en hemel je eigen bestaan meedraagt als op een betrouwbare stroom. De dageraad wordt opnieuw het wonder dat het is, iedere mens naar wie je aandacht zich richt is een geschenk. Aandacht is de adem van de liefde, de vredeskus tussen vijanden, de glimlach van de troost.
